Gaziantep’in Eski Kültürleri: Alleben ve Haraf Geleneği Yeniden Gündemde

Kentin geçmişinde 7’den 70’e herkesin çimmek (yıkanmak) için akın ettiği dereler ve havuzlar, şehrin kültürel hafızasında canlılığını koruyor. Özellikle Alleben Deresi ve çevresindeki “haraf” adı verilen yüzme havuzları, Gaziantepliler için serinlemenin ve sosyalleşmenin önemli merkezleri arasında yer alıyordu.

Bu nostaljik bilgi ve detaylar, Gonca Tokuz’un kaleme aldığı “20. Yüzyılda Gaziantep'te Eğlence Hayatı” adlı eserde yer almakta. Kitapta anlatılanlara göre “çimmek” kültürü, sadece temizlik değil aynı zamanda toplumsal yaşamın bir parçasıydı.

Çimmek Sözcüğünün Kökeni

Gaziantep yöresinde yaygın olarak kullanılan “çimmek” kelimesi, bugünkü anlamıyla duş almak, yıkanmak veya yüzmek anlamına geliyor. Dilbilimcilerin değerlendirmelerine göre bu kelime, Oğuz ve Kıpçak Türklerinde yıkanmak anlamına gelen “çunmak” fiilinden türemiş olabilir.

Haraf: Bahçedeki Büyük Yüzme Havuzları

Bölgedeki su kültürünün bir parçası olan “haraflar”, aslında bahçe veya bostan sulamak amacıyla kuyudan çekilen suyun biriktirildiği büyük havuzlardı. Aslı “H'aft” olan bu kelime, zaman içinde “haraf” olarak halk arasında yaygınlaşmıştır. Ancak zamanla bu yapılar sadece tarımsal amaçla değil, yaz mevsimlerinde serinlemek isteyenler için de kullanılmaya başlanmıştır.

Harafların bazıları 10x20 metre gibi oldukça büyük boyutlara sahipti. Bu özellikleriyle, özellikle gençlerin ve çocukların yüzmek için tercih ettiği yerler haline geldi. Ancak bu havuzlar kamusal alanlar değil, özel mülkiyete ait bahçelerde bulunduğu için, sadece bahçe sahibinin izniyle kullanıma açık olabiliyordu.

İzinli Serinlik: Toplumsal Paylaşım

Bazı haraf sahipleri, yalnızca aile fertlerine ve yakın çevrelerine değil, tanımadıkları kişilere de bu alanları açabiliyordu. Böylece hem bir sosyal ihtiyacı karşılamış oluyor hem de bir gelir kapısı oluşturuyorlardı. Bu durum, dönemin toplumsal dayanışma ve paylaşım kültürünü de yansıtıyor.

Gaziantep’in Meşhur Harafları

Şehrin farklı bölgelerinde zamanında büyük rağbet gören birçok haraf bulunuyordu. Bunlar arasında en çok bilinenler:

• Rüştü Ağa’nın Harafı

• Kırkayak Harafı

• Çiftçi’nin Harafı (Sigorta Hastanesi’nin yanı)

• Güllüoğlu’nun Harafı (Bugünkü Atatürk Parkı civarı, Manoğlu Köprüsü yakınlarında)

Bu havuzlar, yaz sıcaklarında serinlemek isteyen Antep halkının vazgeçilmez uğrak yerleri arasındaydı. Aynı zamanda, sohbetlerin yapıldığı, çocukların oynadığı, ailelerin buluştuğu sosyal alanlardı.